Hücre ve Organelleri

BİYOLOJİ

2 Mart 2019 Cumartesi

9.103

bio33

Canlının en küçük yapı ve görev birimine hücre denir. Bütün canlılar hücre ya da hücrelerden oluşmuştur. Çok hücreli canlılarda;

Hücre --> Doku --> Organ --> Sistem --> Organizma

şeklinde bir organizasyon basamağı vardır.

Hücre Teorisi:

Organizmalar tek ya da çok sayıda hücreden oluşur.
Hücre tüm organizmaların yaşama ve üreme yeteneğindeki işlevsel birimidir.
Yeni hücreler var olan hücrelerin bölünmesi ile meydana gelir.
Kalıtım maddesi DNA, hücrelerde bulunur ve yavru hücrelere aktarılır.
Yaşamsal olaylar organizmaların yapı ve görev birimi olan hücrelerde gerçekleşir.

Hücre basitliğine ve gelişmişliğine göre ikiye ayrılır.

1. Prokaryot Hücre:

Zarla çevrili organelleri ve çekirdeği olmayan hücrelerdir. Örneğin; bakteriler, arkebakteriler, siyanobakteriler vs. prokaryot hücre yapısındadır.

2. Ökaryot Hücre:

Zarla çevrili organelleri ve çekirdeği olan hücrelerdir. Örneğin; amip, öglena, paramesyum, bitki hücresi, hayvan hücresi vs. Ökaryot hücreler;

Hücre zarı
Sitoplazma ve organeller
Çekirdek

olmak üzere üç kısımda incelenirler.

Şekil: Bitki Hücresi

Şekil: Hayvan Hücresi

a) Hücre Zarı:

Karbonhidrat, yağ ve proteinden oluşur.
Hücreyi korur ve ona şeklini verir.
Madde alış-verişini sağlar.
Seçici geçirgendir.
Canlı ve esnektir.
Bazı canlılarda sil, kamçı, yalancı ayak, mikrovillüs gibi yapıları oluşturur.
Bakteri, mantar ve bitki hücrelerinin dış kısmında hücre duvarı bulunur.
Hücre duvarı (çeperi) cansız olup tam geçirgen bir yapıya sahiptir.

b) Sitoplazma ve Organeller:

Zarla çekirdek arasında bulunan yarı akışkan bir sıvıdır.
%70 - %90 arasında su içerir.
Mineraller, tuz, karbonhidrat, yağ, protein, enzim, hormon, vitamin, nükleotid gibi yapıları içerir.
Sitoplazma içerisinda hücrenin işlevsel birimleri olan organeller de yer almaktadır.

I) Lizozom

Hücre içi sindirimde görevli organeldir.
İçeriğinde sindirim enzimleri (hidrolaz) mevcuttur.
En çok karaciğer ve akyuvar hücrelerinde bulunur.
Otoliz olayını gerçekleştirirler.

(Otoliz: Hücrenin kendi kendini sindirmesi olayıdır.)

II) Endoplazmik Retikulum (E.R)

Kanalcık ve keseciklerden oluşan zarlı yapıdır.
Depolama, taşıma ve paketleme işlerini yapar.
Üzerinde ribozom bulunanlara Granüllü E.R denir.
Üzerinde ribozom bulunmayanlara Granülsüz E.R denir.
Protein sentezinin çok olduğu hücrelerde Granüllü E.R daha fazla bulunur.

III) Golgi Aygıtı

Salgı üretiminde, paketlenmesinde ve salgılanmasında görevlidir.
Lizozom ve koful oluşturabilir.

IV) Ribozom:

Protein sentezinde görevlidir.
Prokaryot ve ökaryot tüm canlı hücrelerde bulunur.
Zarsızdır.
İki alt birimden oluşur.
RNA ve protein yapılıdır. (Nükleoprotein yapılı)

V) Mitokondri:

Hücrenin enerji santralidir.
ATP üretir. (Oksidatif Fosforilasyon ile)
Sinir, karaciğer ve kas hücrelerinde bol miktarda bulunur.
Kendine ait DNA, RNA ve ribozomu vadır.
Oksijenli solunum olayını gerçekleştirir. (C₆H₁₂O₆ + O₂ --> CO₂ + H₂O)
Çift zarlı olup; dıştaki zar düz, içteki zar kıvrımlı bir yapıya sahiptir.
İhtiyaç durumunda kendini çoğaltabilir.
E.T.S (Elektron Taşıma Sistemi) elemanları vardır.

Şekil: Mitokondri

VI) Plastitler:

Sadece bitki hücrelerinde bulunur.
Kloroplast, kromoplast ve lökoplast olmak üzere üç çeşittir.
Gerektiğinde birbirlerine dönüşebilirler.

i) Kloroplast:

Fotosentez olayının gerçekleştiği organeldir. (CO₂ + H₂O --> C₆H₁₂O₆ + O₂)
ATP üretir. (Fotofosforilasyon ile)
Bitkiye yeşil rengini verir.
Çift zarlıdır.
Kendine ait DNA, RNA ve ribozomu vardır.
İhtiyaç durumunda kendini çoğaltabilir.
E.T.S elemanları vardır.

Şekil: Kloroplast

ii) Kromoplast:

Bitkiye yeşil harici renkler verirler.
Karoten - turuncu, ksantofil - sarı, likopin - kırmızı renk verir.

iii) Lökoplast:

Renksizdirler.
Genellikle bitkinin toprakaltı kısımlarında bulunurlar.
Nişasta, yağ ve protein depo edebilirler.

VII) Koful:

Besin alımında, sindirimde ve boşaltımda görevlidirler.
Tek hücreli ökaryot hücrelerde fazla suyun dışarı atılmasında görevli kontraktil kofullar bulunur. Çalışmaları sırasında ATP harcarlar.
Bitki hücrelerinde büyük merkezi koful bulunur.

Şekil: Paramesyumda kontraktil kofullar

Şekil: Bitki hücrelerinde merkezi koful

VIII) Sentrozom:

Hayvan hücrelerinde ve bazı ilkel yapılı bitkilerde bulunur.
Hücre bölünmesi sırasında iğ ipliklerini oluşturur.
Zarsızdır.
İnsanda sinir hücreleri, olgun alyuvar hücreleri ve yumurta hücrelerinde bulunmaz.
Sentriol denilen yapı birimlerinden oluşur.

Şekil: Sentrozom

c) Çekirdek:

Hücrenin yönetim merkezidir.
Kalıtım maddelerinin bulunduğu kısımdır.
Çift zarlıdır.

Çekirdeğin yapısı dört kısımdan oluşmaktadır:

Çekirdek zarı (Çift katlı)
Çekirdek sıvısı (Sitoplazmadan daha yoğun)
Çekirdekçik
Kromatin ve kromozomlar

NOT: Çekirdekte bulunan kromatin iplikleri, hücre bölünmesi sırasında kısalıp kalınlaşarak kromozom denilen yapıları oluşturur. Her canlı türünün kendine has kromozom sayısı bulunmaktadır.

Hücrede organeller dışında sitoplazmik uzantılar (Hücre İskeleti) da bulunmaktadır. Bu uzantılar:

Mikrofilamentler; hücre bölünmesi sırasında boğumlanmayı sağlarlar.

Mikrotübüller; yerleri sabit olup hücrenin şekil kazanmasını sağlarlar. Ayrıca hücre bölünmesi sırasında kromozomların karşı kutuplara taşınmasını sağlarlar.

Ara filamentler; hücre organellerinin sabitlenmesini sağlarlar.