1. Bilimsel Etiğin Tanımı ve Kapsamı

Etik, belirli bir çalışma alanında faaliyet gösteren kişilerin ahlaki ilkelerini, davranış biçimlerini, görev ve sorumluluklarını tanımlayan kurallar bütünüdür. Bu çerçevede bilim etiği, araştırmacıların ve bilim insanlarının bilimsel süreçlerin tüm basamaklarındaki davranışlarını, araştırma yöntemlerini ve elde ettikleri sonuçları etik standartlara uygun şekilde yönlendiren bir olgu olarak tanımlanır. Bilimsel etiğin temel işlevi, bilimsel çalışmaların bütünlüğünü ve doğruluğunu güvence altına almaktır. Bu, hem araştırma sürecinin kendisi hem de sonuçlarının sunumu için geçerlidir.

2. Bilimsel Etiğin Temel Amaçları ve İşlevleri

Bilimsel etik kurallarının uygulanması, bilimin sağlıklı işleyişi için birden fazla kritik amaca hizmet eder:

• Veri Bütünlüğünü Sağlamak: Verilerin doğru bir şekilde toplanmasını, analiz edilmesini ve raporlaştırılmasını temin eder.
• Hakları ve Refahı Korumak: İnsanlar veya hayvanlar üzerinde yürütülen deneylerde etik standartların gözetilmesini sağlayarak bireylerin ve hayvanların haklarının ve refahının korunmasını güvence altına alır.
• Tarafsızlığı Garanti Etmek: Araştırma bulgularında yanlış yönlendirmelerden kaçınılmasını ve bilimsel camiaya tarafsız bilgi sunulmasını sağlar.
• Güveni Tesis Etmek: Araştırma sürecinin her aşamasında etik standartların gözetilmesi, hem bilim insanlarının kendi aralarındaki hem de genel olarak toplumun bilime olan güveninin sağlanması için hayati bir öneme sahiptir.

3. Bilim Dünyasında Görülen Etik Dışı Davranışlar

Bilim dünyasında karşılaşılabilecek etik dışı davranışlara örnekler aşağıdaki gibidir. Bu davranışlar, bilimsel sürecin bütünlüğünü doğrudan tehdit eder:

• İntihal: Başkalarına ait yöntem, veri, görüş, yazı ve şekillerin, sahiplerine atıf yapılmadan veya kaynak gösterilmeden kullanılması.
• Taraflılık: Yürütülen bilimsel çalışmaların belirli aşamalarında, sonuçların arzu edildiği yönde çıkması için taraflı davranılması.
• Uydurmacılık (Fabrication): Araştırmaya dayanmayan veriler üretmek ve bu verileri raporlamak veya yayımlamak.
• Çarpıtma (Falsification): Araştırma hipotezini desteklemeyen verilerin kasıtlı olarak değerlendirme dışında tutulması veya manipüle edilmesi.
• Tekrar Yayın (Duplicate Publication): Aynı araştırma sonuçlarının birden fazla yerde yayımlanarak bilimsel literatürün yanıltılması.

4. Etik Olmayan Uygulamaların Sonuçları

Bilimsel araştırmalarda etik ilkelere uyulmaması, ciddi ve yaygın olumsuz sonuçlar doğurur. Bu sonuçların en önemlileri şunlardır:

• Bilimsel Güvenilirliğin Azalması: Etik olmayan uygulamalar, bilimin kendi içindeki güvenilirliğini temelden sarsar.
• Kamuoyu Güveninin Kaybı: Toplumun bilime ve bilim insanlarına olan güveni azalır, bu da bilimin toplumsal desteğini zayıflatır.

Bu nedenlerle, etik ilkelere uyumlu araştırma yürütmek, sadece bir mesleki sorumluluk değil, aynı zamanda bilimin ve toplumun sağlıklı gelişimi için kritik bir zorunluluktur.

5. Sonuç ve Öneri: Etik Eğitimin Önemi

Bilimde etik dışı davranışların ortadan kaldırılması için en temel çözüm yolu: etik kuralları benimsemiş bilim insanı yetiştirmektir. Etik, bilimsel çalışmaların ayrılmaz ve en önemli parçalarından biri olarak kabul edilmelidir. Bu bağlamda etiğin, bilimsel eğitimin her aşamasında bilinmesi, incelenmesi, dikkate alınması ve aktif olarak öğretilmesi gereken merkezi bir kavram olması gerektiği sonucuna varılmaktadır.

Bilimde Etik Dışı Davranışlar: Örnek Olay İncelemeleri

1. Örnek Olay: İntihal (Aşırma)

İntihal: Başkalarının yöntemlerini, verilerini, görüşlerini, yazılarını ve şekillerini sahiplerini kaynak göstermeden (atıf yapmadan) kullanmak.

Senaryo

Lisansüstü öğrencisi Ali, tez projesinin teslim tarihi yaklaştığı için büyük bir baskı altındadır. Zaman kazanmak amacıyla, daha önce yayımlanmış bir makaledeki birkaç paragrafı kopyalayıp kendi tezinin ilgili bölümüne ekler. Bu alıntıyı yaparken orijinal kaynağa atıf yapmayı ihmal eder ve bu fikirleri kendisininmiş gibi sunar.

Neden Yanlış?

Haksızlık: Ali'nin bu davranışı, orijinal fikir ve emek sahibinin hakkını gasp eder. Aynı zamanda, tezini değerlendirecek olan akademik camiayı yanıltarak kendine haksız bir avantaj sağlamaya çalışır.

Güven Kaybı: Bu tür davranışlar, bireysel olarak Ali'nin akademik kariyerine zarar vermekle kalmaz, aynı zamanda bilime ve bilim insanlarına duyulan genel güveni de zedeler.

2. Örnek Olay: Taraflı Davranma ve Veri Manipülasyonu

Taraflı Davranma ve Veri Manipülasyonu: Yürütülen bilimsel çalışmaların bazı aşamalarında sonuçların istenildiği gibi çıkması için taraflı davranmak ve araştırma hipotezini desteklemeyen verileri değerlendirme dışında tutmak.

Senaryo

Dr. Zeynep, yeni bir ilacın etkinliğini test eden bir klinik çalışma yürütmektedir. Araştırma sonucunda elde ettiği verilerin büyük bir kısmı ilacın işe yaradığını gösterse de, bazı hastalardan gelen sonuçlar hipotezini desteklememektedir. Dr. Zeynep, ilacın kesin olarak etkili olduğunu kanıtlamak için bu olumsuz sonuçları nihai raporundan çıkarır.

Neden Yanlış?

Yanlış Yönlendirme: Dr. Zeynep, verilerin sadece bir kısmını sunarak bilimsel camiayı ve toplumu yanlış yönlendirir. Bu durum, ilacın etkinliği hakkında yanıltıcı bir kanı oluşmasına ve potansiyel olarak zararlı sonuçlara yol açabilir.

Güvenilirlik Sorunu: Verileri seçerek raporlamak, araştırmanın bilimsel geçerliliğini ve güvenilirliğini temelden yok eder. Bu tür uygulamalar, kamuoyunun bilime olan inancını ciddi şekilde sarsar.

3. Örnek Olay: Uydurma (Veri Üretme)

Uydurma: Araştırmaya dayanmayan veriler üretmek, bunları rapor etmek veya yayımlamak.

Senaryo

Sosyolog Can, bir anket çalışması için 500 katılımcıya ulaşmayı hedeflemektedir ancak projenin sonuna geldiğinde sadece 350 kişiden veri toplayabilmiştir. Projesini zamanında bitirebilmek ve bulgularını daha güçlü göstermek için eksik kalan 150 anket formunu kendisi doldurur. Bu sahte verileri, gerçek katılımcılardan elde edilmiş gibi analiz ederek sonuçlarını yayımlar.

Neden Yanlış?

Sahtekarlık: Bu eylem, bilimsel sürecin en temel ihlallerinden biridir. Tamamen sahte bilgi üzerine bir iddia inşa etmek, bilimin doğruluk ve dürüstlük ilkeleriyle tamamen çelişir.

Kaynak İsrafı: Can'ın sahte bulgularını temel alarak gelecekte yapılacak araştırmalar, yanlış bir temel üzerine kurulmuş olacaktır. Bu durum, ciddi bir zaman, para ve emek israfına neden olur.

4. Örnek Olay: Tekrarlı Yayın

Tekrarlı Yayın: Aynı araştırma sonuçlarını birden fazla yerde yayımlamak.

Senaryo

Profesör Elif, kapsamlı bir araştırma projesini başarıyla tamamlar. Akademik kariyerinde daha üretken görünmek ve yayın sayısını artırmak amacıyla, bu tek çalışmadan elde ettiği sonuçları ikiye böler. Çok küçük değişiklikler yaparak bulgularını iki ayrı makale halinde farklı bilimsel dergilere gönderir ve her ikisinin de yayımlanmasını sağlar.

Neden Yanlış?

Bilimsel Literatürü Şişirme: Aynı bilginin birden fazla kez yayımlanması, bilimsel literatürü gereksiz yere şişirir. Bu durum, konuyla ilgili araştırma yapan diğer bilim insanlarının zamanını boşa harcamasına neden olur.

Yanıltıcı Kariyer Algısı: Bu davranış, araştırmacının gerçek üretkenliği hakkında yanıltıcı bir izlenim yaratır. Akademik atama ve değerlendirme süreçlerini aldatmaya yönelik bir eylemdir.