Prokaryot ve Ökaryot Hücre Yapısı

Canlının en küçük yapı ve görev birimine hücre denir. Bütün canlılar hücre ya da hücrelerden oluşmuştur. Hücreler basitliğine ve gelişmşliğine göre ikiye ayrılır:

Prokaryot Hücre: Zarla çevrili organelleri ve çekirdeği olmayan hücrelerdir. Bakteriler ve arkeler prokaryot hücre yapısındadır.

Ökaryot Hücre: Zarla çevrili organelleri ve çekirdeği olan hücrelerdir. Örneğin; amip, öglena, paramesyum, bitki hücresi, mantar hücresi, hayvan hücresi ökaryot hücre yapısındadır.

Resim: a.Ökaryot Hücre b.Prokaryot hücre

Prokaryot ve ökaryot hücreler bazı temel ortak özelliklere sahiptir. Bu özellikler:

Hücre zarı
Sitoplazma
Ribozom organeli
DNA ve RNA

Ökaryotik hücreler:

Hücre Zarı
Sitoplazma ve Organeller
Çekirdek

olmak üzere üç kısımda incelenir.

1. Hücre Zarı

Resim: Hücre zarının yapısı

Hücre zarı, hücrenin dış sınırını oluşturan seçici geçirgen bir yapıdır. Besinlerin, oksijen ve karbondioksit gibi gazların, hücresel atıkların geçişine hücrenin gereksinimlerine göre izin verir. Birçok arkede, alglerde (bazı protistlerde), bitkilerde, mantarlarda ve bakterilerde hücre zarının dış kısmında hücre duvarı adı verilen bir yapı daha bulunur.

Karbonhidrat, yağ ve proteinden oluşur.
Hücreyi korur ve ona şeklini verir.
Madde alış-verişini sağlar.
Seçici geçirgendir.
Canlı ve esnektir.
Bazı canlılarda sil, kamçı, yalancı ayak gibi yapıları oluşturur.
Bakteri, mantar ve bitki hücrelerinin dış kısmında hücre duvarı bulunur.
Hücre duvarı (çeperi) cansız olup tam geçirgen bir yapıya sahiptir.

2. Sitoplazma

Sitoplazma, hücre zarının çevrelediği sıvı ortamdır. Su, iyonlar, küçük moleküller ve makromoleküllerden oluşur. Jel görünümlü olan sitoplazma, hücre içindeki kimyasal reaksiyonların ve hücrenin yaşamsal aktivitelerinin çoğunun gerçekleştiği bölgedir.

Organeller

Ökaryotik hücrelerde ribozom, sentrozom, endoplazmik retikulum, golgi aygıtı, mitokondri, kloroplast, lizozom, peroksizom, plastidler gibi organeller bulunur.

Resim: Bir hayvan hücresinin yapısı

Ribozom

Protein sentezinde görevlidir.
Prokaryot ve ökaryot tüm canlı hücrelerde bulunur.
Zarsızdır.
İki alt birimden oluşur.
RNA ve protein yapılıdır. (Nükleoprotein yapılı)

Resim: Ribozom organeli

Sentrozom

Hayvan hücrelerinde bulunur.
Hücre bölünmesi sırasında iğ ipliklerini oluşturur.
Zarsızdır.
Sentriol denilen yapı birimlerinden oluşur.

Resim: Sentrozom organeli

Endoplazmik Retikulum

Kanalcık ve keseciklerden oluşan zarlı yapıdır.
Depolama, taşıma ve paketleme işlerini yapar.
Üzerinde ribozom bulunanlara Granüllü E.R (GER) denir.
Üzerinde ribozom bulunmayanlara Düz E.R (DER) denir.
Protein sentezinin çok olduğu hücrelerde Granüllü E.R daha fazla bulunur.

Resim: Endoplazmik Retikulum

Golgi Aygıtı

Salgı üretiminde, paketlenmesinde ve salgılanmasında görevlidir.
Lizozom ve koful oluşturabilir.

Resim: Golgi Aygıtı

Lizozom

Hücre içi sindirimde görevli organeldir.
İçeriğinde sindirim enzimleri mevcuttur.
En çok karaciğer ve akyuvar hücrelerinde bulunur.
Otoliz olayını gerçekleştirirler.

Otoliz: Hücrenin kendi kendini sindirmesi olayıdır.

Resim: Lizozom organeli

Peroksizom

Peroksizom, içerdiği katalaz enzimi sayesinde canlıar için zehirli olan hidrojen peroksiti su ve oksijene dönüştürerek etkisiz hâle getirir.

Koful

Besin alımında, sindirimde ve boşaltımda görevlidirler.
Tek hücreli ökaryot hücrelerde fazla suyun dışarı atılmasında görevli kontraktil kofullar bulunur. Çalışmaları sırasında ATP harcarlar.
Bitki hücrelerinde büyük merkezi koful bulunur.