Etik, belirli bir çalışma alanında faaliyet gösteren kişilerin ahlaki ilkelerini, davranış biçimlerini, görev ve sorumluluklarını tanımlayan kurallar bütünüdür. Bu çerçevede bilim etiği, araştırmacıların ve bilim insanlarının bilimsel süreçlerin tüm basamaklarındaki davranışlarını, araştırma yöntemlerini ve elde ettikleri sonuçları etik standartlara uygun şekilde yönlendiren bir olgu olarak tanımlanır. Bilimsel etiğin temel işlevi, bilimsel çalışmaların bütünlüğünü ve doğruluğunu güvence altına almaktır. Bu, hem araştırma sürecinin kendisi hem de sonuçlarının sunumu için geçerlidir.
Bilimsel etik kurallarının uygulanması, bilimin sağlıklı işleyişi için birden fazla kritik amaca hizmet eder:
Bilim dünyasında karşılaşılabilecek etik dışı davranışlara örnekler aşağıdaki gibidir. Bu davranışlar, bilimsel sürecin bütünlüğünü doğrudan tehdit eder:
Bilimsel araştırmalarda etik ilkelere uyulmaması, ciddi ve yaygın olumsuz sonuçlar doğurur. Bu sonuçların en önemlileri şunlardır:
Bu nedenlerle, etik ilkelere uyumlu araştırma yürütmek, sadece bir mesleki sorumluluk değil, aynı zamanda bilimin ve toplumun sağlıklı gelişimi için kritik bir zorunluluktur.
Bilimde etik dışı davranışların ortadan kaldırılması için en temel çözüm yolu: etik kuralları benimsemiş bilim insanı yetiştirmektir. Etik, bilimsel çalışmaların ayrılmaz ve en önemli parçalarından biri olarak kabul edilmelidir. Bu bağlamda etiğin, bilimsel eğitimin her aşamasında bilinmesi, incelenmesi, dikkate alınması ve aktif olarak öğretilmesi gereken merkezi bir kavram olması gerektiği sonucuna varılmaktadır.
İntihal: Başkalarının yöntemlerini, verilerini, görüşlerini, yazılarını ve şekillerini sahiplerini kaynak göstermeden (atıf yapmadan) kullanmak.
Senaryo
Lisansüstü öğrencisi Ali, tez projesinin teslim tarihi yaklaştığı için büyük bir baskı altındadır. Zaman kazanmak amacıyla, daha önce yayımlanmış bir makaledeki birkaç paragrafı kopyalayıp kendi tezinin ilgili bölümüne ekler. Bu alıntıyı yaparken orijinal kaynağa atıf yapmayı ihmal eder ve bu fikirleri kendisininmiş gibi sunar.
Neden Yanlış?
Haksızlık: Ali'nin bu davranışı, orijinal fikir ve emek sahibinin hakkını gasp eder. Aynı zamanda, tezini değerlendirecek olan akademik camiayı yanıltarak kendine haksız bir avantaj sağlamaya çalışır.
Güven Kaybı: Bu tür davranışlar, bireysel olarak Ali'nin akademik kariyerine zarar vermekle kalmaz, aynı zamanda bilime ve bilim insanlarına duyulan genel güveni de zedeler.
Taraflı Davranma ve Veri Manipülasyonu: Yürütülen bilimsel çalışmaların bazı aşamalarında sonuçların istenildiği gibi çıkması için taraflı davranmak ve araştırma hipotezini desteklemeyen verileri değerlendirme dışında tutmak.
Senaryo
Dr. Zeynep, yeni bir ilacın etkinliğini test eden bir klinik çalışma yürütmektedir. Araştırma sonucunda elde ettiği verilerin büyük bir kısmı ilacın işe yaradığını gösterse de, bazı hastalardan gelen sonuçlar hipotezini desteklememektedir. Dr. Zeynep, ilacın kesin olarak etkili olduğunu kanıtlamak için bu olumsuz sonuçları nihai raporundan çıkarır.
Neden Yanlış?
Yanlış Yönlendirme: Dr. Zeynep, verilerin sadece bir kısmını sunarak bilimsel camiayı ve toplumu yanlış yönlendirir. Bu durum, ilacın etkinliği hakkında yanıltıcı bir kanı oluşmasına ve potansiyel olarak zararlı sonuçlara yol açabilir.
Güvenilirlik Sorunu: Verileri seçerek raporlamak, araştırmanın bilimsel geçerliliğini ve güvenilirliğini temelden yok eder. Bu tür uygulamalar, kamuoyunun bilime olan inancını ciddi şekilde sarsar.
Uydurma: Araştırmaya dayanmayan veriler üretmek, bunları rapor etmek veya yayımlamak.
Senaryo
Sosyolog Can, bir anket çalışması için 500 katılımcıya ulaşmayı hedeflemektedir ancak projenin sonuna geldiğinde sadece 350 kişiden veri toplayabilmiştir. Projesini zamanında bitirebilmek ve bulgularını daha güçlü göstermek için eksik kalan 150 anket formunu kendisi doldurur. Bu sahte verileri, gerçek katılımcılardan elde edilmiş gibi analiz ederek sonuçlarını yayımlar.
Neden Yanlış?
Sahtekarlık: Bu eylem, bilimsel sürecin en temel ihlallerinden biridir. Tamamen sahte bilgi üzerine bir iddia inşa etmek, bilimin doğruluk ve dürüstlük ilkeleriyle tamamen çelişir.
Kaynak İsrafı: Can'ın sahte bulgularını temel alarak gelecekte yapılacak araştırmalar, yanlış bir temel üzerine kurulmuş olacaktır. Bu durum, ciddi bir zaman, para ve emek israfına neden olur.
Tekrarlı Yayın: Aynı araştırma sonuçlarını birden fazla yerde yayımlamak.
Senaryo
Profesör Elif, kapsamlı bir araştırma projesini başarıyla tamamlar. Akademik kariyerinde daha üretken görünmek ve yayın sayısını artırmak amacıyla, bu tek çalışmadan elde ettiği sonuçları ikiye böler. Çok küçük değişiklikler yaparak bulgularını iki ayrı makale halinde farklı bilimsel dergilere gönderir ve her ikisinin de yayımlanmasını sağlar.
Neden Yanlış?
Bilimsel Literatürü Şişirme: Aynı bilginin birden fazla kez yayımlanması, bilimsel literatürü gereksiz yere şişirir. Bu durum, konuyla ilgili araştırma yapan diğer bilim insanlarının zamanını boşa harcamasına neden olur.
Yanıltıcı Kariyer Algısı: Bu davranış, araştırmacının gerçek üretkenliği hakkında yanıltıcı bir izlenim yaratır. Akademik atama ve değerlendirme süreçlerini aldatmaya yönelik bir eylemdir.